Ogólnopolski Masowy Turniej Szachowy o „Złotą Wieżę”

Jest jed­nym z naj­star­szych tur­nie­jów sza­cho­wych w Pol­sce i w Eu­ro­pie. Inicjatorem powołania „Złotej Wieży” – imprezy sportowej dla młodzieży wiejskiej i młodzieży z małych miast zrzeszonych w LZS byli dwaj dziennikarze: Romuald Frey i Michał Kierczyński. W złotych latach, „Złotej Wieży” patronowało Ministerstwo Kultury i Sztuki, co otworzyło szachistom wiejskim sale i komnaty wielu najpiękniejszych zamków i pałaców w kraju.

Wie­lu za­wod­ni­ków star­tu­ją­cych kie­dyś w tur­nie­ju w la­tach póź­niej­szych zna­nych by­ło na kra­jo­wych i mię­dzy­na­ro­do­wych sza­chow­ni­cach. Wy­mień­my tyl­ko nie­któ­rych: Zyta Łę­gow­ska, Elż­bie­ta Cho­ma, Bar­ba­ra Szych, Te­re­sa Ga­bryc­ka, Elż­bie­ta Ja­no­cha, Ha­li­na Rosz­ko, Han­na Grab­czyń­ska, Ali­cja Pie­truń­ko, Elż­bie­ta Pro­bo­la, Ewa Ro­ma­now­ska, Apo­lo­nia Li­twiń­ska, Han­na Ja­go­dziń­ska, Elż­bie­ta So­snow­ska, Gra­ży­na Pie­tras, Ha­li­na Ma­ziar­ka, Iwe­ta Ra­dzie­wicz (Raj­lich), Mar­ta Zie­liń­ska, Do­ro­ta Czar­no­ta, Zyg­fryd Ra­gi­nia, Lu­to­sław Ma­na­ster­ski, Emil Sy­pek, Wie­sław Ja­no­cha, Zbi­gniew Tysz­kie­wicz, Dio­ni­zy Bar­wiń­ski, Jó­zef Gro­mek, Ro­mu­ald Iz­deb­ski, Ry­szard Skro­bek, Krzysz­tof Żoł­nie­ro­wicz, Ka­rol Pin­kas Zbi­gniew Boj­czuk, Mar­cin Ta­zbir, Ka­mil Mi­toń, Pa­weł Czar­no­ta­.

Przez wiele lat imprezie patronował „Dziennik Ludowy”, a na początku organizowano „Złotą Wieżę” tylko do szczebla powiatowego. W pierwszym turnieju, który odbył się na przełomie 1958/59 roku wystartowało 6 793 drużyn, a uczestników było 20 379. Puchar ufundowany przez redakcję „Dziennika Ludowego” zdobył wtedy powiat cieszyński. Prawdziwy renesans „Złotej Wieży” rozpoczął się od 1966 roku, kiedy to wprowadzono finał centralny. Szeroki zasięg imprezy, jej wzrastająca popularność i ranga skłoniły organizatorów do wprowadzenia zmian regulaminowych. Postanowiono, że począwszy od ósmego turnieju rozgrywki będą prowadzone systemem pięciostopniowych eliminacji – w środowisku wiejskim, w gromadach, w powiatach, w województwach i finał centralny. W VIII turnieju wystartowało 34 420 drużyn, w turnieju drużynowym uczestniczyło 104 160 zawodników, a w indywidualnym 60 000, ten ostatni rozegrano w 1966 roku po raz pierwszy.

Finał centralny odbył się wówczas w Warszawie, w salach reprezentacyjnych Domu Chłopa. „Złotą Wieżę” wywalczyła trójka szachistów z LZS PZGS Lubartów (woj. lubelskie), grająca w składzie: R. Czermiński, E. Jabłoński i E. Kutnik. Jeszcze przez wiele lat szachiści z Lubartowa odgrywali czołową rolę w turniejach „Złotej Wieży”. Wielką indywidualnością zespołu był jeden z najlepszych szachistów wiejskich – Ryszard Czermiński.

W 1967 roku, Polski Związek Szachowy wprowadził  turniej „Złotej Wieży” do swojego kalendarza imprez sportowych.
Apogeum rozwoju imprezy przypada na lata 1968-1971 – w XI i XII turnieju wystartowało drużynowo odpowiednio 248 156 i 282 000 uczestników, a w XIII turnieju do zawodów indywidualnych przystąpiło ponad 297 tysięcy (!) zawodników.
IX turniej w 1967 roku zorganizowano w  Malborku  – odbył się w sali rycerskiej na zamku, a w innych komnatach zamkowych rozgrywano imprezy towarzyszące, takie jak turnieje błyskawiczne, konkursy, seanse gry jednoczesnej. Ale największy podziw wzbudziło starannie i efektownie przygotowane widowisko „żywych szachów”. Na wielkim dziedzińcu zamkowym zmierzyły się raz jeszcze wojska Władysława Jagiełły z rycerzami w białych płaszczach z czarnymi krzyżami. Widowisko przygotowali uczniowie z koła ZMW i LZS Technikum Rolniczego z Nowego Stawu k. Malborka. To był pierwszy turniej z tak rozbudowanym programem, a „żywe szachy” na wiele lat zagościły w programie imprezy.

Organizatorzy X finału (1968) w Żaganiu doskonale powiązali szachy z innymi dyscyplinami sportowymi. Był więc turniej siatkówki i piłki ręcznej, pokazy gimnastyki akrobatycznej oraz arcyciekawy, chociaż wówczas dość humorystyczny mecz piłki nożnej… kobiet – w wykonaniu dziewcząt z Technikum Włókienniczego w Żaganiu. W „żywych szachach” młodzież z Technikum Rachunkowości Rolnej z Iłowej nawiązała do bohaterskiej obrony piastowskiego Głogowa przed najazdem wojsk cesarza niemieckiego Henryka V.

Sensacją XII finału (1970) w Kętrzynie był występ 13 letniej Hanny Jagodzińskiej. Wygrała wszystkie partie. W następnych latach Hania wielokrotnie występowała w finałach mistrzostw Polski.
Jedną z imprez towarzyszących XIII finałowi w Łańcucie, był konkurs rzeźbiarski dla plastyków amatorów i twórców ludowych – temat, oczywiście szachy, wykonane w dowolnym materiale. Udział w konkursie wzięło około 100 plastyków.

Od XIV turnieju (1972), który odbył się w Cieszynie, „Złota Wieża” stała się imprezą międzynarodową. Do finału indywidualnego zaproszono szachistów z Czechosłowacji, którzy w swoim kraju od sześciu lat walczyli o… Srebrną Wieżę.

Jednym z najlepiej zorganizowanych finałów był ten z 1974 roku w Płocku. Grano w salach zamku Książąt Mazowieckich. „Żywe szachy” wystawione przez młodzież z Technikum Budowlanego w Płocku w amfiteatrze u podnóża zamku, tym razem przedstawiały partię graną przez Napoleona na wyspie św. Heleny.
XX jubileuszowy turniej (1978) przeprowadzono w pałacu w Wilanowie. Wśród imprez towarzyszących nowością był turniej warcabowy na 100-polowej planszy, a temat „żywych szachów” – to oczywiście Jan III Sobieski pod Wiedniem. XXII finał rozegrany w Lublinie w 1980 roku zamknął najlepszy okres dla tej imprezy. W następnych turniejach rozgrywano zawody tylko drużynowe, a najlepszych zawodników wybierano na poszczególnych szachownicach. Analizując tabele turniejów finałowych z ostatnich lat przed XXX finałem zauważono, że ton rozgrywkom nadają wyczynowe, II-ligowe kluby startujące w barwach LZS, takie jak Piast Słupsk, Legrol Legnica, Hańcza Suwałki czy Nadnarwianka Pułtusk. Prawdziwi amatorzy z LZS odpadają na szczeblu wojewódzkim. Do kolejnego turnieju dopuszczeni zostali tylko szachiści do II kategorii.

Kolejna zmiana w regulaminie turnieju nastąpiła w 1996 roku – aby jednak nie dyskryminować najlepszych szachistów pionu LZS, a jednocześnie utrzymać masowość imprezy postanowiono, że w latach parzystych mają prawo uczestnictwa wszyscy zawodnicy LZS (LKS) bez względu na posiadaną kategorię, zaś w latach nieparzystych –  zawodnicy i zawodniczki do I kategorii.

XL jubileuszowy finał rozegrano w pałacu w Koszęcinie – siedzibie zespołu „Śląsk”. Przekonywujące zwycięstwo odniosła drużyna LKS Rolnik Róża (d. woj. tarnowskie). A imprezę zakończył Wieczór Wspomnień, na który przybyli zawodnicy, sędziowie i działacze związani przez 40 lat z turniejem.

L (50) Ju­bi­le­uszo­wy tur­niej od­był się w Puł­tu­sku 30 czerw­ca 2008 roku, star­to­wa­ło 16 dru­żyn. W uro­czy­sto­ści otwar­cia wzię­ła udział m.in. Ma­ria Mol­den­ha­we­r-Frey, żo­na twór­cy „Zło­tej Wie­ży”.

W roku 2009 w fi­na­le cen­tral­nym w Ostró­dzie po pra­wie 23 la­tach prze­rwy or­ga­ni­za­to­rzy przy­go­to­wa­li in­sce­ni­za­cję Bi­twy Pod Grun­wal­dem – par­tię ży­wych sza­chów na sza­chow­ni­cy o wy­mia­rach 9×9 me­trów. Po­kaz w wy­ko­na­niu Dru­ży­ny Ry­cer­skiej Kom­tu­rii Ostródz­kiej i Mło­dzie­ży z Gim­na­zjum nr 2 w Ostró­dzie pro­wa­dzi­li ar­cy­mistrz Alek­san­der Miś­ta (brąz na MP 2009) i Grze­gorz Miś­ta, pre­zes War­miń­sko­-Ma­zur­skie­go Związ­ku Sza­cho­we­go. Ma­rzy się po­wrót do daw­nej tra­dy­cji roz­gry­wa­nia tur­nie­ju w pięk­nych zam­kach i pa­ła­cach (o­stat­nie ta­kie fi­na­ły po dłu­giej prze­rwie od­by­ły się: w roku 1997 w Pa­ła­cu w Ko­byl­ni­kach i w roku 2001 na Zam­ku w Ostró­dzie) oraz z atrak­cja­mi ta­ki­mi jak par­tie ży­wych sza­chów.

Od 1999 roku tur­niej był roz­gry­wa­ny sys­te­mem szwaj­car­skim na dy­stan­sie 9 rund w kon­wen­cji awan­su do fi­na­łu cen­tral­ne­go 16 mi­strzów wo­je­wódz­kich, obroń­cy ty­tu­łu i dru­ży­ny klu­bu współ­or­ga­ni­za­to­ra tur­nie­ju do roku 2008 włącz­nie.
W ostat­nich la­tach re­gu­la­min ule­gał ko­lej­nym zmia­nom, by­ło to spo­wo­do­wa­ne po­wro­tem do kon­wen­cji więk­szej ma­so­wo­ści tur­nie­ju. Obec­ny sys­tem umoż­li­wia start za­rów­no ar­cy­mi­strzom jak i po­cząt­ku­ją­cym sza­chi­stom:
2009 rok – udział obroń­cy ty­tu­łu i 3 pierw­szych ze­spo­łów z wo­je­wódz­twa, tem­po gry 30 mi­nu­t
2010 rok – udział obroń­cy ty­tu­łu i 3 pierw­szych ze­spo­łów z wo­je­wódz­twa, tem­po gry 60 mi­nut.
Od 2011 roku – udział obroń­cy ty­tu­łu i 2 pierw­szych ze­spo­łów z wo­je­wódz­twa, tem­po gry 90 mi­nut.
W 2013 roku LV (55). Fi­nał od­był się w dniach 6-11 czerw­ca 2013 roku w Sali Lu­bel­skie­go Urzę­du Wo­je­wódz­kie­go De­le­ga­tu­ra w Za­mo­ściu­.

W 2014 i 2015 roku finał centralny gościła Chotowa, woj. podkarpackie, 58.Finał odbył się w Mielnie
(woj. zachodniopomorskie).
59. Turniej o „Złotą Wieżę” odbył się ponownie w Chotowej – uczestniczyło w nim 12 drużyn z 9 województw.
60. Jubileuszowy Turniej o „Złotą Wieżę” odbył się w Nidzicy – uczestniczyło w nim 15 drużyn z 12 województw.
61. Turniej „Złota Wieża” odbył się w Pułtusku, startowało 18 drużyn z 14 województw.
62. Turniej „Złota Wieża” odbył się w Kokotku k/Lublińca, startowało 14 drużyn z 9 województw.
63. Turniej odbył się w Uniejowie, woj. łódzkie – startowało 17 drużyn z 10 województw. Ambasadorem finału centralnego był arcymistrz Jan-Krzysztof Duda. Najlepsza drużyna turnieju LKSz GCKiP Czarna, woj. podkarpackie otrzymała puchar przejściowy ambasadora turnieju arcymistrza Jana-Krzysztofa Dudy, który wręczył manager arcymistrza p. Adam Dzwonkowski, który w przeszłości także startował w turnieju „Złotej Wieży”. Dla najlepszych zawodników ambasador ufundował m.in. książki Garriego Kasparowa „Ostatni Bastion Umysłu” z dedykacją.

(Większość informacji pochodzi z książki Tadeusza Nycza i Stefan Witkowskiego wydanej w 1998 roku przez Wydawnictwo Szachowe „Penelopa” pt. 40 lat Turnieju Szachowego „O Złotą Wieżę”).

Pobierz: Zwyciezcy_turnieju_o_Zlota_wieze_1959-2021